Luật cư trú năm 2006 và Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Cư trú năm 2013 được ban hành đã đánh dấu bước tiến quan trọng trong công tác lập pháp, góp phần từng bước hoàn thiện quy định của pháp luật về cư trú, đáp ứng yêu cầu quản lý hành chính về trật tự xã hội, yêu cầu quản lý dân cư, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội, tạo môi trường thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Tuy nhiên, trước yêu cầu nhiệm vụ bảo đảm an ninh, trật tự trong tình hình mới, yêu cầu quản lý nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền công dân và thực hiện đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân và ứng dụng khoa học, công nghệ tiến tiến trong quản lý cư trú. Ngày 13/11/2020, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật Cư trú năm 2020, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2021. Cùng với đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 62/2021/NĐ-CP ngày 29/6/2021 quy định chi tiết một số điều Luật Cư trú; Bộ Công an đã ban hành Thông tư số 55/2021/TT-BCA ngày 15/5/2021 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Cư trú và Thông tư số 59/2021/TT-BCA ngày 15/5/2021 quy định chi tiết thi hành Luật căn cước công dân với nhiều nội dung, chính sách pháp luật mới mà công dân cần sớm nắm bắt để thực hiện.
1.Bãi bỏ hình thức quản lý dân cư bằng Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú và thay thế bằng hình thức quản lý thông qua mã số định danh cá nhân, Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư
Từ ngày 01/7/2021, khi công dân thực hiện các thủ tục đăng ký cư trúdẫn đến thay đổi thông tin trong Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú thì cơ quan đăng ký cư trú có trách nhiệm thu hồi Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú đã cấp, thực hiện điều chỉnh, cập nhật thông tin trong Cơ sở dữ liệu về cư trú theo quy định của Luật Cư trú và không cấp mới, cấp lại Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú. Khi Sổ Hộ khẩu bị thu hồi, thông tin về cư trú phải được cập nhật vào Cơ sở đữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú theo quy định của pháp luật; tại một thời điểm, mỗi công dân chỉ có một nơi thường trú và có thể có thêm một nơi tạm trú; cơ quan đăng ký cư trú sẽ thẩm định, cập nhật thông tin về nơi thường trú mới của người đăng ký vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và thông báo cho người dân biết.
Các thủ tục đăng ký cư trú dẫn đến thay đổi thông tin trong Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú được quy định trong các trường hợp: Thay đổi chủ hộ; thay đổi thông tin về hộ tịch so với thông tin đã được lưu trữ trong Cơ sở dữ liệu về cư trú; thay đổi địa chỉ nơi cư trú trong Cơ sở dữ liệu về cư trú do có sự điều chỉnh về địa giới hành chính, tên đơn vị hành chính, tên đường, phố, tổ dân phố, thôn, xóm, làng, ấp, bản, buôn, phum sóc, cách đánh số nhà.
Như vậy, từ ngày 01/7/2021, việc quản lý cư trú của công dân sẽ được chuyển từthủ công, truyền thống thông qua Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú sang quản lý bằng số hóa, thông qua Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và số định danh cá nhân.Sổ Hộ khẩu, Sổ Tạm trú đã được cấp vẫn được sử dụng và có giá trị như giấy tờ, tài liệu xác nhận về cư trú cho đến hết ngày 31/12/2022.
2. Giảm thời gian giải quyết đăng ký thường trú
Luật cư trú năm 2020 đã quy định thay thế việc đăng ký, quản lý thường trú từ phương thức thủ công bằng Sổ Hộ khẩu sang phương thức quản lý hiện đại bằng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Thông tin về nơi thường trú của mỗi công dân là trường thông tin dữ liệu số được cập nhật, điều chỉnh trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú. Việc đổi mới phương thức quản lý theo hướng này giúp công dân không cần mang theo các loại giấy tờ có chứa thông tin đã thể hiện trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, cũng như không phải sao y chứng thực các loại giấy tờ này khi thực hiện thủ tục hành chính hoặc tham gia giao dịch dân sự mà chỉ cần mang theo thẻ Căn cước công dân hoặc cung cấp mã số định danh cá nhân cho cơ quan chức năng để thực hiện. Quy định này cũng sẽ giúp giảm đáng kể chi phí, thời gian cho người dân khi được thực hiện đăng ký thường trú ngay tại Công an xã, thị trấn nơi mình sinh sống. Nếu như trước đây, thời gian giải quyết đăng ký thường trú là 15 ngày thì theo Luật Cư trú năm 2020 quy định tối đa chỉ còn 07 ngày.
3. Thêm trường hợp bắt buộc phải khai báo tạm vắng.
Từ ngày 01/7/2021, công dân đi khỏi phạm vi hành chính cấp xã nơi thường trú từ 12 tháng liên tục trở lên đối với người không thuộc trường hợp hạn chế quyền tự do cư trú theo quy định của Luật Cư trú phải khai báo tạm vắng, nếu không sẽ bị xóa đăng ký thường trú.
Vì vậy, công dân đi khỏi nơi cư trú từ 12 tháng liên tục trở lên cần chú ý khai báo tạm vắng để không bị ảnh hưởng quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
4. Sửa đổi đối tượng tham gia BHYT hộ gia đình; kết nối xác thực dữ liệu từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư
Khoản 2 Điều 37 Luật Cư trú sửa đổi, bổ sung quy định về hộ gia đình tham gia bảo hiểm y tế nêu tại Luật BHYT như sau: Hộ gia đình tham gia bảo hiểm y tế (sau đây gọi chung là hộ gia đình) là những người cùng đăng ký thường trú hoặc cùng đăng ký tạm trú tại một chỗ ở hợp pháp theo quy định của pháp luật về cư trú. Quy định cũ trước đây định nghĩa hộ gia đình tham gia BHYT gồm toàn bộ người có tên trong sổ hộ khẩu hoặc sổ tạm trú. Như vậy, kể từ ngày 01/7/2021, đối tượng hộ gia đình tham gia BHYT đã thay đổi từ “toàn bộ người có tên trong sổ hộ khẩu hoặc sổ tạm trú” sang “cùng đăng ký tạm trú tại một chỗ ở hợp pháp”.
Hiện nay, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã phối hợp với nghành Y tế triển khai sử dụng hình ảnh thẻ Bảo hiển y tế trên ứng dụng VssID-Bảo hiểm xã hội số trong khám, chữa bệnh trên toàn quốc. Đây được coi là bước đi quan trọng của Bảo hiểm xã hội Việt Nam trong triển khai dữ liệu quốc gia về Bảo hiểm, nhằm mang đến tiện ích cho người dân. Như vậy, khi người dân đi khám chữa bệnh sẽ không cần mang theo thẻ Bảo hiểm y tế giấy, thay vào đó có thể sử dụng hình ảnh thẻ Bảo hiểm y tế trên ứng dụng VssID. Từ ngày 01/7/2021, Bảo hiểm xã hội Việt Nam là đơn vị đầu tiên ngoài ngành Công an được lựa chọn để triển khai dịch vụ kết nối và xác thực dữ liệu từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, để xác thực thông tin công dân khi đăng ký tài khoản giao dịch điện tử với cơ quan Bảo hiểm xã hội trên Cổng Dịch vụ công Bảo hiểm xã hội Việt Nam và trên ứng dụng VssID.
5. Thêm các trường hợp đương nhiên xóa đăng ký thường trú.
Luật cư trú nâm 2006 quy định có 05 trường hợp xóa đăng ký thường trú là: Người bị chết, bị Tòa án tuyên bố là mất tích hoặc đã chết; (2) Được tuyển dụng vào Quân đội nhân dân, Công an nhân dân ở tập trung trong doanh trại; (3) Đã có quyết định hủy đăng ký thường trú; (4) Ra nước ngoài định cư; (5) Đã đăng ký thường trú ở nơi cư trú mới. Luật Cư trú 2020 bổ sung thêm một số trường hợp xóa đăng ký thường trú: (1) Vắng mặt liên tục tại nơi thường trú từ 12 tháng trở lên mà không đăng ký tạm trú tại chỗ ở khác hoặc không khai báo tạm vắng, trừ trường hợp xuất cảnh ra nước ngoài nhưng không phải để định cư hoặc trường hợp đang chấp hành án phạt tù, chấp hành biện pháp đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng; (2) Người đã đăng ký thường trú tại chỗ ở do thuê, mượn, ở nhờ nhưng đã chấm dứt việc thuê, mượn, ở nhờ và không được người cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ đồng ý cho giữ đăng ký thường trú tại chỗ ở đó; người đã đăng ký thường trú tại chỗ ở thuộc quyền sở hữu của mình nhưng đã chuyển quyền sở hữu chỗ ở cho người khác và không được chủ sở hữu mới đồng ý cho giữ đăng ký thường trú tại chỗ ở đó…
6. Thu hồi CMND cũ khi đổi sang CCCD gắn chíp; cấp giấy xác nhận số CMND
Hiện nay, khi làm thủ tục chuyển từ CMND sang CCCD, chỉ trong trường hợp CMND hết hạn sử dụng hoặc bị hỏng, bong tróc, không rõ nét (ảnh, số CMND và chữ) mới bị thu hồi. Tuy nhiên tại Khoản 3 Điều 11 Thông tư số 59/2021/TT-BCA (hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2021) nêu rõ: “Thu lại CMND, thẻ CCCD đang sử dụng trong trường hợp công dân làm thủ tục chuyển từ CMND sang thẻ CCCD, đổi thẻ CCCD.” Việc thu hồi CMND, CCCD cũ nhằm bảo đảm, sau khi được cấp CCCD có gắn chíp, thẻ CCCD sẽ là giấy tờ tùy thân duy nhất của công dân, có thông tin đầy đủ, chính xác, là cơ sở để công dân thực hiện các giao dịch.
Theo Khoản 1 Điều 12 Thông tư 59/2021/TT-BCA: “Mã QR code trên thẻ CCCD có lưu thông tin về số CCCD, số CMND. Cơ quan, tổ chức, cá nhân kiểm tra thông tin về số CCCD, số CMND của công dân thông qua việc quét mã QR code, không yêu cầu công dân phải cung cấp Giấy xác nhận số CMND, CCCD.”
Theo đó, người dân không cần xuất trình Giấy xác nhận số CMND khi mã QR trên thẻ CCCD đã có các thông tin nêu trên. Chỉ trong trường hợp mã QR code trên thẻ CCCD không có thông tin về số CMND, số CCCD cũ thì cơ quan Công an nơi tiếp nhận đề nghị cấp CCCD có trách nhiệm cấp Giấy xác nhận số CMND, số CCCD cũ cho công dân khi có yêu cầu.
Trường hợp thông tin số CMND, số CCCD cũ của công dân không có trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư thì đề nghị công dân cung cấp bản chính hoặc bản sao thẻ CCCD, bản sao CMND (nếu có). Cơ quan Công an nơi tiếp nhận đề nghị cấp thẻ CCCD tiến hành tra cứu, xác minh qua tàng thư CCCD, giấy tờ hợp pháp do cơ quan có thẩm quyền cấp có thể hiện thông tin số CMND, số CCCD để xác định chính xác nội dung thông tin.
Luật Cư trú năm 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành là cơ sở pháp lý quan trọng để công dân thực hiện quyền và lợi ích hợp pháp của mình trong lĩnh vực đăng ký, quản lý cư trú và cấp, quản lý CCCD, phát huy tối đa tính năng ưu việt của Cơ sở DLQG về DC và Cơ sở dữ liệu về CCCD, góp phần đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ cho công dân và từng bước thực hiện Chính phủ điện tử.

Lương Nguyễn